onderstaand artikel is donderdag 7 april in het FD gepubliceerd

'En toen blokkeerde de bank onze rekening'

door Rob de Lange, Martine Wolzak en Pieter Couwenbergh 

Bij de Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk regent het klachten over het zogeheten ubo-register. De registratie bij de Kamer van Koophandel is de druppel voor veel maatschappelijke organisaties. 

In het kort

De verplichte ubo-registratie ontaardt voor maatschappelijke organisaties in een bureaucratische nachtmerrie. Het animo om deze clubs te besturen staat onder druk. Organisaties klagen zelfs over geblokkeerde rekeningen, na vragen van de bank over de ultimate benificial owner - ubo. Tweede Kamerlid Chris Stoffer (SGP) spreekt van 'een bom onder het vrijwilligerswerk'.

Erik Boerrigter slaakt een diepe zucht. De directeur van Partin, de brancheorganisatie voor zo'n vierhonderd kleine goede doelen in internationale samenwerking is nog steeds niet helemaal bekomen van de schrik.

Twee weken geleden kreeg Partin bericht van ING dat de betaalrekening was geblokkeerd. De reden, zegt de club: er was iets mis met de inschrijving in het ubo-register, waarin alle personen die de uiteindelijke eigenaar zijn van een bedrijf, of zeggenschap hebben over een organisatie moeten staan, de ultimate beneficial owner (ubo).

Grote ongelukken zijn uitgebleven, geeft Boerrigter toe. Maar daar gaat het hem niet om. 'Het heeft me dagen gekost om het op te lossen. We hebben al die ubo-formulieren drie keer moeten invullen en kregen niet van de bank te horen wat er mis was. Pas na meerdere fysieke bezoeken van onze penningmeester is het opgelost.'

Verkeerde postbus

Bij Mentorschap.nl, een organisatie die met subsidie van het ministerie van VWS mensen helpt die moeite hebben om regie te houden over hun leven, verliep het contact met de bank moeizaam, vertelt directeur Caroline Verkerk. Ook zij werd vorige week tot haar grote verrassing geconfronteerd met een geblokkeerde rekening van ING. De inschrijving bij ING week af van de ubo-lijst.

Mentorschap.nl had wel alles keurig op tijd ingeleverd bij de KvK, maar had verzuimd oude bestuurders uit te schrijven bij de bank. ING stuurde tot overmaat van ramp brieven naar een postbusadres dat al tijden was opgeheven en naar een voormalige penningmeester.

Inmiddels zijn de formulieren door bestuur en directie ingevuld en nadat Verkerk nog even heeft gebeld met de bank is de rekening weer vrijgegeven. Verkerk geeft toe dat de ubo-registratie niet op orde was bij ING, maar wel bij de KvK. Ze had wel iets meer inzet van de bank verwacht. 'Mijn nummer staat gewoon op de website. Ze hadden zich iets meer moeite mogen getroosten om het op te lossen. Een belletje bijvoorbeeld’.

Het regent klachten

Bij de Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk regent het de laatste tijd klachten over het ubo-register en hoe daar op een ordentelijke manier in te komen staan. Door de deadline vorige week zondag, de datum waarop alle inschrijvingen binnen moesten zijn bij de Kamer van Koophandel, is het aantal klachten geëxplodeerd.

En hoewel er achttien maanden de tijd is gegeven voor registratie had volgens het ministerie van Financiën meer dan de helft van de bedrijven en instellingen dat rond de deadline nog niet gedaan. Dat kan hen op een boete of taakstraf komen te staan, maar ook op gedoe met bijvoorbeeld de bank. Die is immers verplicht van alle klanten te weten wie de uiteindelijke begunstigde is.

Binnen goede doelenkringen werkt de ubo als een rode lap op een stier. Naar schatting de helft van alle volwassen Nederlanders doet vrijwilligerswerk. Bij elkaar opgeteld gaat het om 355.000 stichtingen en verenigingen. Veelal belangeloos, steken mensen een deel van hun vrije tijd in die tienduizenden maatschappelijke stichtingen, verenigingen, kerkgenootschappen en sportclubs. Al die organisaties hebben vanzelfsprekend een bestuur om de lopende zaken te behartigen en het (goede) doel te realiseren.

De bestuurstaken zijn er met de toegenomen regeldruk afgelopen jaren niet simpeler op geworden. Integendeel. De (verplichte) handelingen van diverse instellingen geeft bergen administratieve rompslomp. Zo is er de privacywet AVG, de Wet op het financieel toezicht (Wft), de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft), de Wet bestuur en toezicht rechtspersonen (Wbtr) en daar komen nog allerlei eisen bij van de Belastingdienst door aanscherping van de ANBI-regels, de fiscale regels voor een ‘algemeen nut beogende instelling’.

Regelgeving is disproportioneel

Een woordvoerder van ING meldt gebruik te maken van zoveel mogelijk bronnen waaronder het ubo-register om te voldoen aan de wettelijke taak van banken om de klant te kennen. 'Er is geen beleid om bij nalatigheid rekeningen te blokkeren of exit-stappen voor te bereiden, maar we kunnen helaas niet ingaan op individuele gevallen.'

De ubo-registratie bij de Kamer van Koophandel is de druppel voor veel maatschappelijke organisaties. In ieder geval bij Mark Molenaar, werkzaam bij de Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV). 'We hebben te maken met regelgeving die volledig disproportioneel is en, hoewel we het niet graag hardop zeggen, het bestuurlijk vrijwilligerswerk in Nederland langzaam maar zeker en steeds sneller sloopt.'

Het besturen van een stichting of vereniging is net zo ingewikkeld als een mkb-bedrijf leiden, stelt Molenaar. 'Maar die hebben meestal een juridische dienst. Een buurthuis heeft dat niet. Deze totale 'systeem-fuck' zorgt dat het voor niet-hoog opgeleide mensen onmogelijk wordt gemaakt om mee te doen.'

Klacht over datalek KvK

Ook bij jurist Peter Goes is de ubo-eis in het verkeerde keelgat geschoten: Hij is voorzitter van het bestuur van Stichting Je Goed Recht, een stichting die gratis eerstelijns rechtshulp verleent aan minder zelfredzame Rotterdammers. Op grond van de ubo-regelgeving moet iedere bestuurder van een stichting geregistreerd worden als ubo. 'Maar ik ben als voorzitter van het bestuur van deze stichting natuurlijk helemaal niet de uiteindelijke belanghebbende. Ik heb geen enkel recht op het vermogen of de inkomsten van Stichting Je Goed Recht. Aldus heeft men bedacht dat ik 'pseudo ubo' ben.'

Het zit Goes zo hoog dat hij een klacht heeft ingediend bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Hij beschuldigt de KvK van een datalek: de regering heeft ervoor gekozen om organisaties te verplichten om veel meer en veel gevoeliger gegevens te registreren dan op grond van de Europese regelgeving vereist is: BSN, adres, volledige namen, en geboorteplaats en -datum. 'De KvK stuurt deze gegevens in strijd met de AVG ongecontroleerd naar een postadres van de organisatie waarvoor de ubo geregistreerd is. Een crimineel hoeft alleen maar de foto van het internet te plukken en ID-fraude ligt op de loer. En let wel, het gaat om een tot twee miljoen ubo’s in Nederland!'

Ook bij het Sociaal Fonds Auteurs, een klein steunfonds voor schrijvers, vertalers en dichters met een acuut financieel probleem, speelt de onduidelijkheid over wie of wat een ubo is. Bij niet-inschrijving zou het banktegoed bevroren worden, zo kreeg een geschrokken penningmeester onlangs te horen. De KvK laat in een reactie weten 'te vragen wat wettelijk nodig is'. Daarnaast, zo waarschuwt de KvK: 'bij bestaande inschrijvingen geven wij aan dat er gehandhaafd kan gaan worden.'

Omgekeerde bewijslast

Het is de omgekeerde bewijslast die NOV-directeur Joost van Alkemade dwarszit. 'Als burger moet je aantonen dat je niet verkeerd bezigt bent', zegt hij. En juist de stichtingsvorm, veel gebruikt door vrijwilligersorganisaties, is sinds onder meer de Panama Papers bij voorbaat verdacht. Niemand ontkent het belang van de strijd tegen witwassen en terrorisme. Daar komt recent nog bij het aanpakken van Russische rijkaards. Maar de nevenschade bij keurige bedrijven en organisaties is groot. De dreiging van boetes en taakstraffen voor het niet voldoen aan de ubo-registratie, schrikt mensen af om zich nog aan te melden voor bestuursfuncties, waarschuwen vrijwilligersclubs.

De dreiging van boetes en taakstraffen voor het niet voldoen aan de ubo-registratie, schrikt mensen af om zich nog aan te melden voor bestuursfuncties

Dat dilemma wordt ook in de Tweede Kamer gevoeld. De CDA-fractie maakt zich zorgen over de signalen die binnenkomen van bestuurders bij verenigingen die afhaken, zegt Kamerlid Hilde Palland. 'Dit is een bom onder het vrijwilligerswerk', ziet Chris Stoffer van de SGP. 'Voor één of twee stichtingen waar het fout gaat dreigt de wet vrijwilligers het werk onmogelijk te maken.'

Tegelijkertijd is het niet eenvoudig op te lossen, reageert Kamerlid Stoffer als de vrijwilligersorganisaties een beroep doen op hem en collega-Kamerleden om hen uit te zonderen van deze ingewikkelde regels. Bijvoorbeeld door stichtingen en verenigingen die alleen op vrijwilligers draaien en waarin weinig geld omgaat, vrij te stellen van het ubo-register. Het ingewikkelde van terrorisme-financiering is dat het niet om veel geld hoeft te gaan, en ook kan lopen via stichtingen die op het eerste gezicht een goed doel hebben, legt Stoffer hen uit.

Een aangenomen Kamer-motie van de VVD om bij goedwillende clubs niet te snel te dreigen met taakstraffen en boetes, moet een beetje lucht geven. Maar dat lost eventuele problemen met de bank niet op. Volgens het ministerie van Financiën hoeven banken voor bestaande klanten het ubo-register officieel niet te raadplegen. Maar het mag wel en 'het feit dat een klant een wettelijke verplichting niet naleeft' kan dan 'een relevante factor zijn' bij het besluit wel of niet nog zaken te doen met die klant.

Reactie banken

Officieel hoeven banken alleen voor nieuwe klanten het ubo-register te raadplegen, als die daar niet in staan mogen zij de klant niet accepteren. Voor bestaande klanten geldt dit niet. Dat maakt het opmerkelijk dat er zelfs al voor het verstrijken van de deadline rekeningen zouden zijn geblokkeerd van vrijwilligersclubs, die al lang klant bij hun bank waren. 'Het klopt dat je voor nieuwe klanten en relaties de verplichting hebt om het ubo-register te raadplegen. Voor bestaande klanten geldt dat niet, maar het wordt wel door de toezichthouder geadviseerd', reageert de Nederlandse Verenging van Banken. 

De brancheclub voor de bancaire sector wijst erop dat banken 'sowieso' periodiek onderzoek doen naar de eigenaren van klanten, dat zijn zij verplicht om witwassen en terrorismefinanciering te voorkomen. 'Het ligt dan voor de hand dat je het ubo-register raadpleegt om te zien of er zaken zijn veranderd', aldus een woordvoerder. 'Als je dan constateert dat de ubo-registratie afwijkt of onvolledig is, dan zit je dus met een klant die de wet overtreedt. Welke consequentie daaraan wordt verbonden zal echt afhangen van het specifieke beleid van de bank.' 

Doordat er veel achterstallig papierwerk is bij de registratie kunnen veel bedrijven geen nieuwe relatie aangaan met Wwft-partijen (Wet ter voorkoming van witwassen en en financieren van terrorisme) zoals banken, maar ook bijvoorbeeld niet met notarissen en advocaten, waarschuwt de NVB. 'Wij hadden ons dus goed kunnen voorstellen als de deadline wat was opgeschoven.'